Εκδήλωση-αφιέρωμα στον Καζαντζάκη

«Ο Καζαντζάκης στην καθημερινότητά του»

Η εκδήλωση-αφιέρωμα της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Ν. Λασιθίου

Πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Τετάρτης 21 Ιουνίου η προγραμματισμένη εκδήλωση-αφιέρωμα «στην καθημερινότητα του Καζαντζάκη» της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Νομού Λασιθίου, στο Επιμελητήριο Λασιθίου, στον Άγιο Νικόλαο, με αφορμή τα 60 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου συγγραφέα.

Εισαγωγή

Στην αρχή της εκδήλωσης ο πρόεδρος Γιάννης Σταμέλος αναφέρθηκε στο «Έτος Νίκου Καζαντζάκη», όπως έχει χαρακτηριστεί το 2017 από το υπουργείο Πολιτισμού και τη σημαντικότητά του για το έργο και τη μνήμη του μεγάλου Κρητικού.

«Στο πλαίσιο αυτό η Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία Νομού Λασιθίου και το περιοδικό «Αμάλθεια», είπε, «εντάσσουν και τη σημερινή εκδήλωση που έχει θέμα «Ο Καζαντζάκης στην καθημερινότητά του»».

Σημαντικότητα του θέματος

Στη συνέχεια αναφέρθηκε στη σημαντικότητα και την πρωτοτυπία του θέματος της εκδήλωσης.

Ο άνθρωπος ως προσωπικότητα, βέβαια, είναι μια ευρεία και χωρίς πλαίσιο έννοια. Δεν έχουμε προκύψαμε όλοι από το ίδιο καλούπι. Η προσωπικότητά μας είναι αποτέλεσμα μοναδικών διεργασιών και αλληλεπιδράσεων. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορούμε να εστιάσουμε σε κάποια σημεία που παρατηρούμε ότι έχουν παρόμοιες συνέπειες σε πολλούς ανθρώπους.

Το λογοτεχνικό έργο, όπως και κάθε άλλη μορφή τέχνης, είναι ένα φτιαχτό, κατασκευασμένο, δημιούργημα. Και είναι πολλές οι φορές που ο δημιουργός μπαίνει στη θέση του άλλου. Του ήρωα του έργου του για να περιγράψει τη συμπεριφορά και το χαρακτήρα του. Άρα ο συγγραφέας θα πρέπει να έχει έντονο το στοιχείο της ενσυναίσθησης. Να είναι ανθρωπογνώστης. Από την άλλη, όμως, ακόμα και αν το προσπαθήσει πολύ, μπορεί να απαλλάξει το δημιούργημά του από αυτοβιογραφικά στοιχεία;

Ο χαρακτήρας του συγγραφέα επηρεάζει το έργο; Και αν ναι σε τι βαθμό; Η προσωπική μας άποψη είναι ότι όσο και να το προσπαθήσει πάντα θα βγαίνουν στο έργο κάποια από τα στοιχεία της προσωπικότητας του.

Μπορεί άραγε ο αναγνώστης να ανιχνεύσει τις διάφορες φάσεις της ζωής του δημιουργού στα έργα του; Νομίζω πως ναι. Μπορεί να ανιχνεύσει τα πιστεύω, τις πεποιθήσεις και τις αυταπάτες του; Και πάλι νομίζω ναι. Και σίγουρα έχει ενδιαφέρον κάτι τέτοιο για την ουσιαστικότερη κατανόηση του έργου του.

Η καθημερινότητα του καθενός μας, ασφαλώς, είναι μια επιλογή ή μια ολόκληρη σειρά από επιλογές. Στα σωστά χέρια μπορεί να είναι ένα καλός μηχανισμός για να αξιοποιήσουμε καλύτερα τον πιο περιορισμένο απ’ όλους του πόρους το χρόνο. Τη δύναμη της θέλησης, την αυτοπειθαρχία, την αισιοδοξία μας.

Το ενδιαφέρον είναι ότι τα μεγάλα πνεύματα, ακόμα και στις πιο ασυνήθιστες δραστηριότητες τους, έχουν βαθιά προσήλωση στο θέμα τους. Ως προς τούτο ο Β.Σ. Πρίτσετ  (V.S. Pritchett, αμερικανός κριτικός λογοτεχνίας). λέει: «αργά ή γρήγορα οι σπουδαίοι άντρες γίνονται όλοι ίδιοι. Δεν σταματούν να δουλεύουν ποτέ. Δεν χάνουν λεπτό. Είναι πολύ θλιβερό». Είναι πραγματικά θλιβερό; Ο Καζαντζάκης λέει όχι. Ζητάει από τους αργόσχολους των καφενείων να του δώσουν λίγο από τον χρόνο τους για να σωθεί. Γιατί το έργο του είναι λυτρωτικό για τον ίδιο. Πιθανόν και για πολλούς από τους αναγνώστες του.

Η ζωή του τα πρώτα χρόνια και η διαμόρφωση του χαρακτήρα του

Ακολούθησαν μικρά αποσπάσματα από τη βιογραφία του Καζαντζάκη και ιστορικά γεγονότα της εποχής κατά την οποία η Κρήτη ήταν τουρκοκρατούμενη. Περιστατικά που σημάδεψα βαθιά τον χαρακτήρα του.

Η επίδραση που είχε το Γαλλικό σχολείο στη Νάξο, στο οποίο φοίτησε ο Καζαντζάκης για δύο χρόνια. Το αίσθημα της ευθύνης κι του χρέους που απέκτησε εκεί. «Τούτο στάθηκε το πρώτο και το πιο αποφασιστικό βήμα της πνευματικής μου ζωής. Στην άνθιση της εφηβείας του άνοιξε σαν φωτεινό παράθυρο ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός. Ως τότε δυο τρία πρωτόγονα πάθη με κυβερνούσαν», λέει, «ο φόβος, η αγωνία να νικήσω τον φόβο και η λαχτάρα της λευτεριάς. Τώρα άναψαν μέσα μου δυο άλλα πάθη: η ομορφιά και η δίψα της μάθησης».

Η Έλλη Αλεξίου

Η Έλλη Αλεξίου, η οποία έχει γράψει μια βιογραφία του Καζαντζάκη, σε διάφορα αποσπάσματα που παρουσιάστηκαν από τηλεοπτικές συνεντεύξεις της περιέγραψε τον χαρακτήρα και την καθημερινότητα του Καζαντζάκη μέσα από περιστατικά στα οποία και η ίδια συμμετείχε.

Μίλησε για ένα άνθρωπο περήφανο, με πολύ υψηλούς στόχους, με αίσθημα ευθύνης, αλλά και σπουδαίο στην παρέα, με χιούμορ και πνεύμα οξύ.

Η ίδια μίλησε για τα βραβεία του, το χαμένο Νόμπελ, την πολεμική που του ασκήθηκε, τις απόψεις του για τις κολακείες και τα θυμιάματα.

Η Ελένη Καζαντζάκη

Η Ελένη Καζαντζάκη μίλησε (σε αποσπάσματα από βίντεο) για την γνωριμία τους, τη σχέση τους μέχρι το θάνατό του αλλά και για την αθωότητα του χαρακτήρα του.

Για τη μεγαλοσύνη του χαρακτήρα του μίλησαν επίσης ο σκηνοθέτης Γιάννης Σμαραγδής, ο Ζιλ Ντασέν, ο Γιάννης Μαγκλής, ο Κίμων Φράιερ και ο ζωγράφος Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας.

Περιστατικά

Αναφέρθηκαν περιστατικά από τη ζωή του στην Αίγινα, στην Αντίμπ της Γαλλίας, στη Σητεία κ.α., από τα οποία προέκυπταν στοιχεία του χαρακτήρα του. Και άλλα για το θυμό και την ευαρέσκεια που ένοιωθε πχ από την ιδέα να δημιουργηθεί από τον Ανεμογιάννη το μουσείο Καζαντζάκη στους Βαρβάρους.

Θεατρικά σκετς-Μουσικές επιλογές

Η εκδήλωση εμπλουτίστηκε με διάφορα θεατρικά σκετς και τραγούδια από το έργο του. Ακούστηκαν αποσπάσματα από τα έργα του «Καπετάν Μιχάλης», «Αναφορά στον Γκρέκο», «Ασκητική», «Συμπόσιο», «Χριστόφορος Κολόμβος», «Ζορμπάς», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» κ.α.

Αποδόθηκαν σκηνικά κείμενα των Βασίλη Βασιλικού, Γιώργου Στασινάκη κ.α.

Τα σκέτς ερμήνευσαν οι Μαριάνθη Μενεγάκη, Μανώλης Απιδιανάκης, Γιώργος Δόργιας και Γιώργος Δεμέτζος.

Έπαιξαν οι μουσικοί Κωστής Λυμπρίτης και Μιχάλης Υγειονομάκης. Το ριζίτικο τραγούδι απέδωσαν οι Γιώργος Φουλεδάκης, Κωστής Λυμπρίτης, Κωστής Μαστοράκης και Γιάννης Σταμέλος.

Το τραγούδι του Χατζιδάκι «Δεν ήταν νησί» ερμήνευσε η Μαριάνθη Μενεγάκη.

Ο Κινηματογραφικός Καζαντζάκης

 Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στα κινηματογραφικά έργα που βασίστηκαν σε βιβλία του Καζαντζάκη.

Ο Μιχάλης Κακογιάννης μίλησε για τον Καζαντζάκη και τη σχέση τους. Μίλησε ακόμα για τον Ζορμπά και τις επιλογές του στο πρόσωπο του Άντονι Κουήν.

Αναφορά επίσης έγινε στο φιλμ του Μάρτιν Σκορτσέζε «Ο τελευταίος πειρασμός», το οποίο είναι βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Καζαντζάκη.

Ενώ εκτενέστερη αναφορά έγινε, λόγω της μεγάλης συμβολής του στην ανάπτυξη της περιοχής, στο φιλμ του Ντασέν «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» που γυρίστηκε στην Κριτσά το 1956.

Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Τον Αύγουστο του ’56 ήταν που άρχισαν τα γυρίσματα του Ντασέν στην Κριτσά για το έργο του «Αυτός που πρέπει να πεθάνει», το οποίο είναι βασισμένο στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται».

Η ταινία είναι η πρώτη ξένη παραγωγή που γυρίστηκε μεταπολεμικά στην Ελλάδα.

Η Μερκούρη που πρωταγωνιστούσε, στο βιβλίο της «Γεννήθηκα Ελληνίδα», μεταξύ άλλων αναφέρεται και στην συνάντηση που είχαν με τον Ντασέν στην Αντίμπ της Γαλλίας, με τον μεγάλο συγγραφέα και τη γυναίκα του Ελένη, πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα. Είναι η εποχή όπου ο Καζαντζάκης μένει μόνιμα με τη γυναίκα του εκεί.

Γράφει σχετικά: «Ο Καζαντζάκης μιλούσε για την Ελλάδα με πάθος». Από το πάθος του αυτό «κατάλαβα πόσο δύσκολη έπρεπε να είναι η αυτοεξορία του […] Ύστερα μίλησαν με τον Τζούλι πολλή ώρα για την προσέγγιση του [Ντασέν] στο σενάριο [της ταινίας «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», που επρόκειτο να γυριστεί].

Η Μελίνα μιλώντας για τη σύζυγό του λέει: «Η Ελένη Καζαντζάκη ήταν ένας θαυμάσιος σύντροφος. Ήταν ο φίλος, η παρέα, ο σύντροφος. […] Η Ελένη είχε ετοιμάσει ένα θαυμάσιο γεύμα. Ο Νίκος έφαγε ελάχιστα.

Πριν φύγουμε ο Τζούλι είπε πως είχε σκοπό να γυρίσει την ταινία στην Ελλάδα. Ο Καζαντζάκης κούνησε το κεφάλι του. Οι αρχές δεν θα επέτρεπαν το γύρισμα ενός έργου του στην Ελλάδα, είπε. Ο Τζούλι επέμεινε πως θα αγωνιζόταν για να το πετύχει. «Τότε Ντασενάκη να δοκιμάσεις στην Κρήτη. Ίσως να μην σε ενοχλήσουν εκεί», είπε ο Καζαντζάκης, ο οποίος είχε βαφτίσει τον Ντασέν, Ντασενάκη. Μεταξύ του Ντασέν και του Καζαντζάκη είχε αναπτυχθεί μια αφάνταστη φιλία», γράφει η Μελίνα.

Από το «πανί» πέρασαν η Μελίνα, ο Ντασέν, ο Φρέντι Γερμανός και ο τότε δήμαρχος Κριτσάς Γιάννης Ταβλάς και θύμησαν στους παρευρισκόμενους σκηνές και περιστατικά από τα γυρίσματα της ταινίας που έμελλε να αλλάξει την οικονομία της περιοχής.

Ευχαριστίες

Η όμορφη εκδήλωση, για την οποία το Επιμελητήριο απεδείχθη μικρό, έκλεισε με το ριζίτικο «Κόσμε χρυσέ» αφιερωμένο στον μεγάλο Κρητικό και τις ευχαριστίες του προέδρου Γιάννη Σταμέλου.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες για τη σημερινή μας εκδήλωση οφείλουμε, είπε, στο ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Λασιθίου για την παραχώρηση της αίθουσας. Στην εφημερίδα ΑΝΑΤΟΛΗ για την δωρεάν προβολή της. Τον Λεωνίδα Κλώντζα για την κάλυψη της εκδήλωσης. Στο βιβλιοχαρτοπωλείο ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΟ για τη χορηγία των αφισών και των άλλων χαρτικών.

Τον ΚΩΣΤΗ ΛΥΜΠΡΙΤΗ και τον ΜΙΧΑΛΗ ΥΓΕΙΟΝΟΜΑΚΗ για τη μουσική διδασκαλία και τη συμμετοχή τους. Την ΜΑΡΙΑΝΘΗ ΜΕΝΕΓΑΚΗ, τον ΜΑΝΩΛΗ ΑΠΙΔΙΑΝΑΚΗ, τον ΓΙΩΡΓΟ ΔΟΡΓΙΑ και τον ΓΙΩΡΓΟ ΔΕΜΕΤΖΟ για την απόδοση των θεατρικών σκετς. Τους χορωδούς ΓΙΩΡΓΟ ΦΟΥΛΕΔΑΚΗ και ΚΩΣΤΗ ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ.  Τον Αντιπεριφερειάρχη κ. Μανώλη Κλώντζα και όλους όσοι μας τίμησαν με την παρουσία τους.

Τα κείμενα, τα βίντεο και τα πολυμέσα ήταν του Γιάννη Σταμέλου.